Ex ante onderzoek in metaperspectief

Afgemeten aan de gestage aanwas van ex post evaluaties verslapt de aandacht voor doeltreffend beleid niet. Maar manifesteert die aandacht zich ook in toekomstgericht onderzoek naar de effecten van uiteenlopende beleidsvoornemens? Met deze metastudie wordt inzicht geboden in de omvang en de aard van dergelijk ex ante onderzoek op departementaal niveau dat tussen begin 2005 en eind 2011 openbaar is gemaakt.
Het onderzoek laat zien dat in de onderzoeksperiode honderden ex ante analyses zijn verricht. Er is sprake van een stijgende tendens. Ongeveer de helft van het ex ante onderzoek naar beleidsplannen gaat in op de vraag of deze beleidsplannen kunnen leiden tot gestelde doelen. De andere helft is exploratief, betreft de uitvoerbaarheid van de voornemens of gaat over specifieke (bijkomende) gevolgen, zoals het milieu of administratieve lasten voor bedrijven of lagere overheden.
Een vervolgvraag is in hoeverre het ex ante onderzoek daadwerkelijk is gebruikt in de besluitvorming over beleid en waarom. Dit is nagegaan aan de hand van vijf cases met betrekking tot mogelijke wetgeving. Er zijn veel indicaties van kennisname van de ex ante studies door politici, beleidsambtenaren en andere belanghebbenden. Op het uiteindelijke beleid hebben de studies echter minder duidelijk hun stempel gedrukt. Ook uit de internationale literatuur komt naar voren dat het de besluitvormingscontext is die het gebruik van ex ante onderzoek bepaalt in plaats van omgekeerd.
In dit meta-onderzoek is ten slotte nagegaan in hoeverre de ex ante bevindingen zijn bevestigd door evaluaties die zijn verricht na invoering van het beleid, vaak jaren later. Beantwoording van deze vraag blijkt maar deels mogelijk: veel beleidsvoornemens zijn ingetrokken of in de loop van de tijd aanzienlijk bijgesteld. Uit de best te vergelijken studies rijst een gemengd tot voorzichtig positief beeld op wat betreft het 'uitkomen van voorspellingen': de ene keer worden de ex ante inschattingen van doelbereiking of knelpunten door de latere evaluatie bevestigd, de andere keer niet.