Strafrecht, psychiatrie en de menselijke conditie

De mens is een gespleten wezen. Sinds de moderniteit kan de mens zich niet langer schikken naar een algemeen geldig geachte, goddelijke of natuurlijke orde. De moderniteit heeft de mens op zichzelf teruggeworpen en precies daardoor geconstitueerd als autonoom subject dat zélf verantwoordelijk is voor het beeld dat het zich van de werkelijkheid vormt en voor de vormgeving van het eigen leven. Intussen kenmerkt onze laatmoderne samenleving zich door een sterke en eenzijdige gerichtheid op de instrumentele beheersing van de werkelijkheid. Die gerichtheid manifesteert zich ook binnen het strafrecht. In het risicostrafrecht bestaat de neiging om de delinquent te reduceren tot het gevaar dat op grond van uitwendige maatstaven wordt verondersteld van de persoon uit te gaan. De waardenoriëntatie van de moderniteit lijkt daarmee uit het lood geslagen. Tegen de tendens tot verabsolutering van de waarden van instrumentaliteit en maakbaarheid heeft Antoine Mooij steeds onvermoeibaar aandacht gevraagd voor de waarden van subjectiviteit, interioriteit en voor het menselijk tekort, die evenzeer onderdeel zijn van de mensbeschouwing van de moderniteit. Zijn in deze bundel samengebrachte beschouwingen leggen daarvan indringend getuigenis af. Dit boek bevat tweeëntwintig eerder gepubliceerde teksten die handelen over het strafrecht, de forensische psychiatrie en de daaraan ten grondslag liggende mens- en maatschappijbeelden. De bijdragen zijn waar nodig geactualiseerd en worden voorafgegaan door een uitvoerig inleidend hoofdstuk van Ferry de Jong dat een introductie biedt tot het filosofische gedachtegoed van Antoine Mooij. Strafrecht, psychiatrie en de menselijke conditie is het honderdste deel in de Pompe-reeks, de publicatiereeks van het Willem Pompe Instituut voor Strafrechtswetenschappen van de Universiteit Utrecht. In deze reeks verschijnen wetenschappelijke studies, waaronder proefschriften, zowel van instituutsmedewerkers als van auteurs van buiten die een sterke verwantschap hebben met het gedachtegoed van dit instituut. De karakteristiek daarvan is – traditioneel – gelegen in de combinatie van een juridische en sociaalwetenschappelijke benadering van strafrechtelijke vraagstukken. De positie van kwetsbare groepenen individuen ten opzichte van de overheid en de bescherming en handhaving van fundamentele rechten in een veranderende wereld zijn daarbij belangrijke aandachtspunten.